از علل کاهش پلاکت خون، می‌توان به اثر جانبی مصرف داروهای خاص اشاره کرد. ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت خون، ممکن است خفیف باشد و علائم یا نشانه‌های چندانی نداشته باشد. در موارد نادر، تعداد پلاکت‌ها ممکن است خیلی کم باشد که در صورت خونریزی داخلی، خطرناک خواهد بود.
ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت خون
خون از چند نوع سلول تشکیل شده است. این سلول‌ها در یک مایع به نام پلاسما شناور هستند. انواع سلول‌های خونی عبارتند از:
- گلبول‌های قرمز خون
- گلبول‌های سفید خون
- پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها
پلاکت‌های خون سلول‌هایی هستند که در خون ما وجود دارند و زمانی که تشخیص می‌دهند جایی از رگ‌های خونی آسیب دیده است، به هم می‌پیچند تا جلوی خونریزی را بگیرند. هنگامی که پوست مجروح و یا شکافته می‌شود، پلاکت‌ها با هم مخلوط می‌شوند و لخته خون را تشکیل می‌دهند تا خونریزی را متوقف کنند.
هنگامی که در خون، پلاکت کافی وجود نداشته باشد، بدن نمی‌تواند لخته خون را تشکیل دهد. بسته به کاهش پلاکت خون، این وضعیت می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. به طور معمول، علل کاهش پلاکت در خون، نتیجه یک وضعیت پزشکی، مانند لوسمی یا مصرف داروهای خاص است. هر نوع اختلال در عملکرد پلاکت‌ها می‌تواند منجر به اختلالات مزمن خون شده و البته خطر ابتلا به خونریزی قابل توجه را افزایش دهد.
علائم کاهش پلاکت خون
علائم کاهش پلاکت خون، به شدت آن بستگی دارد. در موارد خفیف مانند کاهش پلاکت خون در زمان بارداری، معمولاً علائم خاصی ایجاد نمی‌شود. موارد شدیدتر ممکن است سبب خونریزی غیرقابل کنترل شود که نیازمند توجه فوری و اورژانسی باشد. اگر تعداد کم پلاکت داشته باشید، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- تغییر رنگ پوست به قرمز، بنفش یا کبودی
- یک بثورات با نقاط کوچک قرمز یا بنفش
- خونریزی بینی
- خونریزی لثه
- خونریزی از زخم‌هایی که برای مدت طولانی ادامه می‌یابد یا متوقف نمی‌شود
- خونریزی شدید قاعدگی
- خونریزی از رکتوم
- وجود خون در مدفوع
- وجود خون در ادرار
به چه پزشکی مراجعه کنم
در صورتی که نشانه‌های هشدار دهنده بالا را دارید و نگران سلامت خود هستید، با پزشک خود ملاقات کنید. وقتی خونریزی متوقف نشود، یک اورژانس پزشکی است. جهت بررسی علائم و تشخیص دقیق علل کاهش پلاکت خون، شما باید به متخصص قلب و عروق مراجعه کنید (ویزیت پزشک در منزل)
علل کاهش پلاکت خون
عوامل مختلفی می‌توان نام برد که باعث کاهش تعداد پلاکت در خون می‌شوند. از شایع‌ترین کاهش پلاکت خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشکلات مغز استخوان
مغز استخوان، بافت اسفنجی داخل استخوان است. این مکان، جایی است که همه اجزای خون، از جمله پلاکت‌ها تولید می‌شوند. اگر مغز استخوان پلاکت‌های کافی تولید نکند، تعداد پلاکت‌ها کم می‌شود. عوامل کاهش پلاکت خون عبارت‌اند از:
- کم خونی آپلاستیک
- کاهش ویتامین B-12
- کاهش فولات
- کاهش آهن
- عفونت‌های ویروسی، از جمله اچ آی وی، اپشتین بار و آبله مرغان گاوی
- قرار گرفتن در معرض شیمی درمانی، اشعه یا مواد شیمیایی سمی
- مصرف الکل زیاد
- سیروز کبدی
- لوسمی
- میلولد پلاسمی
تخریب پلاکت
از جمله دیگر علل کاهش پلاکت خون، می‌توان به سرعت تخریب پلاکت در بدن اشاره کرد. هر پلاکت حدود ۱۰ روز، در یک بدن سالم زنده می‌ماند. از آنجا که هر پلاکت تنها حدود ۱۰ روز زندگی می‌کند، بدن شما به طور پیوسته پلاکت‌ها را با تولید پلاکت‌های جدید در مغز استخوان به طور مداوم تجدید می‌کند. کاهش پلاکت‌های خون، ممکن است به علت تخریب سریع‌تر پلاکت‌ها در مقابل سرعت تولید پلاکت‌ها باشد. این حالت می‌تواند به دلیل عوارض جانبی مصرف داروهای خاص باشد، شامل داروهای ضد التهاب و داروهای ضد تشنج. همچنین می‌تواند نشانه‌ای از موارد زیر باشد:
- hypersplenism یا طحال بزرگ شده است
- اختلال خودایمنی
- بارداری
- یک عفونت باکتریایی در خون
بارداری
ترومبوسیتوپنی ناشی از بارداری معمولاً خفیف است و به زودی پس از زایمان بهبود می‌یابد.
ترومبوسیتوپنی ایمنی
این نوع از بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید ایجاد می‌شود. سیستم ایمنی بدن به اشتباه پلاکت‌ها را مورد حمله قرار می‌دهد و تخریب می‌کند.
عفونت در خون
عفونت‌های باکتریایی شدید شامل خون (باکتری) ممکن است به تخریب پلاکت‌ها منجر شود.
سندروم اورلیمی همولیتیک
این اختلال نادر باعث کاهش شدید پلاکت‌ها، تخریب سلول‌های قرمز خون و اختلال عملکرد کلیه می‌شود. گاهی اوقات این می‌تواند در ارتباط با یک عفونت Escherichia coli باکتریایی (coli) اتفاق می‌افتد، مانند ممکن است از خوردن گوشت خام یا نوشابه حاصل شود.
عوارض جانبی
خونریزی داخلی خطرناک زمانی رخ می‌دهد که تعداد پلاکت‌های شما کمتر از ۱۰،۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر باشد. ترومبوسیتوپنی شدید می‌تواند باعث خونریزی مغزی و حتی شود.
تشخیص
دکتر شما ممکن است از تست‌ها و روش‌های زیر برای تعیین کاهش پلاکت خون استفاده کند:
آزمایش خون
برای تشخیص کاهش پلاکت خون، لازم است که آزمایش کامل شمارش سلول‌های خونی (CBC) انجام شود (آزمایش خون در منزل). پزشک معالج، با توجه به نتایج آزمایش، می‌تواند تعداد سلول‌های خونی بیمار ازجمله پلاکت‌ها را بفهمد. همچنین شاید خونتان از لحاظ آنتی‌بادی‌هایی که بدن علیه پلاکت‌ها تولید می‌کند، آزمایش شود. این آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که پلاکت‌ها را از بین می‌برند و گاهی بر اثر مصرف برخی داروهای خاص و گاهی نیز به عللی نامعلوم تولید می‌شوند.
همچنین، شاید به صلاحدید پزشک، نیاز باشد که آزمایش‌های مربوط به تشکیل لخته مانند آزمایش زمان نسبی ترومبوپلاستین (PTT) و آزمایش زمان پروترومبین (PT) نیز انجام شوند. انجام این آزمایش‌ها فقط به نمونه‌گیری ساده از خون نیاز دارد. در آزمایشگاه مواد شیمیایی خاصی را به نمونه اضافه می‌کنند تا زمان لخته شدن محاسبه شود. در بزرگسالان، تعداد پلاکت طبیعی بین ۱۵۰،۰۰۰ تا ۴۵۰،۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون است. اگر تعداد کل خون شما کمتر از ۱۵۰،۰۰۰ پلاکت داشته باشد، ترومبوسیتوپنی دارید.
معاینه فیزیکی
پزشک شما به دنبال علائم خونریزی زیر پوست می‌گردد. او به‌علاوه شکم را بررسی می‌کند تا ببیند که آیا طحال شما بزرگ شده است یا خیر. اگر پزشک احساس کند که طحال بزرگ شده است، باید سونوگرافی انجام دهید. سونوگرافی از طریق امواج اولتراسوند کار می‌کند و براساس تصویری که از طحال به دست می‌دهد، پزشک می‌تواند بفهمد که آیا طحال دارای اندازه‌ی طبیعی است یا خیر. دکتر شما ممکن است پیشنهاد کند که به علت علائم و نشانه‌هایتان، دیگر آزمایش‌ها و روش‌ها را برای تعیین کاهش پلاکت خون، انجام دهید.
اگر پزشک کاهش پلاکت خون را مربوط به مغز استخوان بداند، آسپیراسیون مغز استخوان تجویز خواهد کرد. در این روش، با استفاده از یک سوزن مقدار کوچکی از مغز استخوان را برای بررسی و ارزیابی بیشتر بافت استخوانی جدا می‌کنند. بیوپسی مغز استخوان نیز ممکن است تجویز شود. در این روش به‌وسیله‌ی یک سوزن از مغز استخوان نمونه‌برداری می‌شود و نمونه هم معمولاً از استخوان لگن خاصره گرفته خواهد شد. آسپیراسیون و بیوپسی به‌عنوان دو روش بررسی مغز استخوان ممکن است هم‌زمان انجام شود. نتایج آزمایش، کارکرد مغز استخوان را نشان خواهد داد.
درمان
افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی خفیف ممکن است نیاز به درمان نداشته باشند. در موارد خفیف‌تر، پزشک معالج توصیه‌های زیر را برای وخیم‌تر نشدن، وضعیت بیمار تجویز می‌کند:
- پرهیز از ورزش‌های سنگین و خطرناک
- پرهیز از فعالیت‌های دارای احتمال ایجاد خونریزی یا کبودی
- محدودیت مصرف الکل
- قطع یا تغییر داروهایی که روی پلاکت‌های خون تأثیر می‌گذارند مانند آسپرین و ایبوپروفن.
بعضی افراد مبتلا به ترومبوسیتوپنی شدید یا طولانی مدت (مزمن) هستند. بسته به اینکه چه تعداد پلاکت خون شما کم است، درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درمان علت اصلی ترومبوسیتوپنی. اگر پزشک وضعیت یا داروهایی را که باعث ترومبوسیتوپنی شما می‌شود را شناسایی کند، درمان کاهش پلاکت در خون، آسان‌تر خواهد بود به عنوان مثال، اگر شما ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین داشته باشید، پزشک، مصرف آنرا متوقف خواهد کرد و یک داروی متفاوت را تجویز خواهد کرد.
- انتقال خون یا پلاکت. اگر سطح پلاکت شما خیلی پایین باشد، پزشک می‌تواند، کمبود پلاکت خون را با انتقال خون جبران کند.
- داروها اگر وضعیت شما مربوط به یک مشکل سیستم ایمنی باشد، پزشک ممکن است داروها را برای افزایش میزان پلاکت تجویز کند.
- عمل جراحی. اگر سایر گزینه‌های درمان کمک نکنند، پزشک ممکن است عمل جراحی برای حذف طحال (splenectomy) را توصیه کند.
- تبادل پلاسما. گاهی کاهش پلاکت در خون به حدی است، که می‌تواند منجر به یک اورژانس پزشکی شود که نیاز به مبادله پلاسما دارد.